Abellio Duitsland

Door meer geld te bestemmen voor het regionale openbaar vervoer (via het zogenaamde regionaliseringsfonds), heeft de Bondsregering in 2020 de financiering van het regionale openbaar vervoer ondersteund. Dat geeft de zestien deelstaten de kans meer openbaar vervoer in te zetten, het treinvervoer aantrekkelijker te maken en aldus de door hen beoogde verdubbeling van het aantal reizigers tegen 2030 te bereiken. Een belangrijke ontwikkeling is de uitvoering van het Deutschland-Takt, een logistiek plan voor treinen die elk half uur tussen grote steden rijden. De Duitse overheid en Deutsche Bahn gaan tot 2030 € 86 miljard investeren om het spoornetwerk te moderniseren. Dat betekent op de langere termijn een toename van de capaciteit van de spoorweginfrastructuur maar op de korte termijn omvangrijke werkzaamheden met enorme gevolgen voor zowel reizigers als vervoerders.

Het jaar 2020 is als gevolg van de coronapandemie een buitengewoon moeilijk jaar geweest voor spoorwegactiviteiten in Duitsland. De regering stelde naar aanleiding van de uitbraak gedurende enkele maanden regionale lockdowns in. Tijdens die lockdowns was het gebruik van de trein beperkt tot essentiële reizen voor medewerkers met een cruciaal beroep. De sector voor regionaal openbaar vervoer in Duitsland voorziet een verlies van ongeveer € 5 miljard als gevolg van de coronacrisis. Het regionale openbaar vervoer valt onder de verantwoordelijkheid van de afzonderlijke deelstaten. Eind mei 2020 werd door de afzonderlijke deelstaten bekendgemaakt dat zij € 2,5 miljard zullen bijdragen aan het reddingspakket voor het openbaar vervoer in aanvulling op de bijdrage van de Duitse overheid welke eveneens € 2,5 miljard bedraagt. Omdat Abellio Duitsland bruto-contracten met de autoriteiten is aangegaan, verwacht zij dan ook te zullen worden gecompenseerd voor alle verliezen die ontstaan door toedoen van het coronavirus. Abellio Duitsland kent geen opbrengstenrisico, zodat de financiële gevolgen van corona betrekkelijk beperkt zijn gebleven. Abellio heeft compensatie voor aanvullende kosten in verband met de pandemie aangevraagd en heeft in 2020 al eerste betalingen ontvangen.

Duitse spoorconcessies

Abellio Duitsland is in 2004 als regionale vervoerder van start gegaan in Essen. Inmiddels exploiteert Abellio vijftig lijnen door middel van negen spoorconcessies in drie regio's. In de westelijke regio zijn Abellio Rail Nordrhein-Westfalen GmbH (ABRN) in Noordrijn-Westfalen (NRW) en WestfalenBahn GmbH (WfB) in Noordrijn-Westfalen en Nedersaksen actief. ABRN exploiteert de vijf concessies S-Bahn Rhein-Ruhr (SBRR), Ruhr-Sieg-Netz (RSN), Der Müngstener (S7), Niederrhein-Netz (NRN) en Rhein-Ruhr Express (RRX), en WfB exploiteert de concessie Emsland en Mittelland (EMIL). In Midden-Duitsland exploiteert Abellio Saale-Thüringen-Südharz (STS) en Dieselnetz Sachsen-Anhalt (DISA) via Abellio Rail Mitteldeutschland GmbH (ABRM). In Zuid-Duitsland wordt deelconcessie 1 van Stuttgarter Netz (STN) uitgebaat via Abellio Rail Baden-Württemberg GmbH (ABRB). Tevens is Abellio in Duitsland de eigenaar van het in Essen gevestigde reinigings- en beveiligingsbedrijf PTS.

*inschatting pre-corona

In Duitsland heeft Abellio uitsluitend brutocontracten met de plaatselijke OV-autoriteiten, wat betekent dat Abellio Duitsland per treinkilometer voor haar dienstverlening betaald krijgt. Het opbrengstenrisico is voor rekening van de OV-autoriteiten. Bovendien wordt het inflatierisico van bepaalde kosten (bijv. personeels- en energiekosten) afgedekt via indexeringsformules in de contracten met de OV-autoriteiten. Daarom hebben de brutocontracten een relatief laag risicoprofiel als de operationele prestaties solide zijn. Er zijn echter meer medewerkers nodig (hoofdzakelijk machinisten en conducteurs) als gevolg van de invoering van kortere werktijden en extra beperkingen voor de werkgever wat betreft de planning van de arbeidsuren; ook het feit dat werknemers op grond van nieuwe collectieve arbeidsovereenkomsten voor een loonsverhoging of extra vakantiedagen kunnen kiezen, speelt hierbij een rol. De daaruit voortvloeiende hogere personeels- en opleidingskosten worden onvoldoende gedekt door de inflatie- en personeelskostenindex.

Een werkgroep binnen de BAG/SPNV, de organisatie van OV-autoriteiten, heeft ruim een jaar gewerkt aan een aangepaste index die de ontwikkelingen in personeelskosten afdoende zou moeten compenseren. De presentatie van de nieuwe index is in 2020 vier keer uitgesteld en wordt nu verwacht in maart 2021. De arbeidsmarkt in Duitsland is lastig. Ervaren machinisten zijn schaars en het is niet eenvoudig geschikte specialisten te werven als zij-instromers in de sector. Dat heeft hogere wervings- en opleidingskosten tot gevolg.

Gecombineerd met de omvangrijke spoorwerkzaamheden heeft het tekort aan personeel geleid tot meer boetes van de OV-autoriteiten wegens lagere punctualiteit en treinuitval. Het is cruciaal in de toekomst met de OV-autoriteiten en deelstaatregeringen te werken aan oplossingen voor de problemen binnen het Duitse openbaar vervoer per spoor in verband met de index en boetes wegens lage punctualiteit waarop vervoerders zoals Abellio geen invloed hebben. De huidige algemene situatie is ten opzichte van het moment van inschrijving op de Europese aanbestedingen door de hiervoor beschreven omstandigheden zo ingrijpend veranderd, dat de spoorwegmaatschappijen het noodzakelijk achten de compensatie- en boetemechanismen van de huidige contracten bij te stellen. Als er geen oplossing komt, zal de operatie verlieslatend blijven en wordt het voor het Duitse bedrijf lastig een redelijk rendement te behalen. Het is voor de strategie van Abellio Duitsland dan ook van het grootste belang met haar OV-autoriteiten overeenstemming te bereiken over structurele aanvullende betalingen ter compensatie van hogere personeels- en opleidingskosten, evenals over een ander boetestelsel, waarbij boetes alleen worden opgelegd voor factoren waarop vervoerders invloed hebben.

Abellio Duitsland heeft diverse concessies gewonnen in 2015 en 2016 en heeft alle mobilisaties afgerond. Halverwege 2020 zijn de laatste in 2015/2016 gewonnen concessies van start gegaan. Dat betreft de start van lijn RE1 van de Rhein-Ruhr-Express (RRX) in Noordrijn-Westfalen en de route Stuttgart-Tübingen in het Stuttgarter Netz (STN). Vanwege de vertraagde levering van treinen door de fabrikant moest er bij STN voor vervangende voertuigen worden gezorgd, met als gevolg een hoge mate van operationele complexiteit en lage punctualiteit. Abellio is gecompenseerd voor de aanvullende kosten. Eind 2020 zijn door Bombardier 46 van de 52 bestelde Talent 2-treinen geleverd.

De huidige strategie is reeds gecontracteerde diensten te optimaliseren en nieuwe mogelijkheden na te streven die regionaal goed aansluiten op onze bestaande activiteiten en die synergie voordelen bieden. Bij voorkeur wordt het grensoverschrijdend verkeer tussen Nederland en Duitsland uitgebreid en verbeterd. Dat ondersteunt de strategie van NS en is aantrekkelijk voor Nederlandse reizigers, maar is alleen haalbaar als de overeengekomen vergoeding op termijn een redelijk rendement mogelijk maakt voor Abellio Duitsland.

Financieel resultaat

In 2020 realiseerde Abellio Duitsland € 744 miljoen aan inkomsten uit haar activiteiten, die in 2021 naar verwachting zullen oplopen tot ongeveer € 800 miljoen. De negatieve EBIT van € -127 miljoen (2019 € -24,5 miljoen) is te wijten aan:

1. uitzonderlijk effect van € 84 miljoen wegens bijzondere waardeverminderingen van activa omdat de boekwaarde van die activa hoger was dan de geschatte realiseerbare waarde. De bijzondere waardevermindering houdt verband met de problemen in de Duitse spoorsector en niet met de uitbraak van het coronavirus;

2. collectieve arbeidsovereenkomsten met de vakbonden die hebben geleid tot kortere werktijden, zodat er meer medewerkers moeten worden ingehuurd, hogere personeelskosten en extra wervings- en opleidingskosten;

3. hoge boetes in verband met uitval, lagere punctualiteit en lagere kwaliteit (€ 36 miljoen), vooral als gevolg van meer werkzaamheden aan het spoor en personeelstekort. Daarnaast waren er enkele gevallen van overmacht die leidden tot uitval en vertraging waarop de vervoerders geen invloed hadden;

4. aanloopproblemen met nieuwe concessies (SBRR, RRX en STN) en problemen als gevolg van de te late levering van nieuwe treinen en opstartproblemen met geleverde nieuwe treinen hadden een negatief effect op de operationele prestaties en het financieel resultaat van 2020.

Het financieel resultaat van Abellio Duitsland in de periode eindigend op 31 december 2020 is als volgt:

*De negatieve eigenvermogenspositie in 2020 moet worden gezien in samenhang met achtergestelde leningen verstrekt door de directe aandeelhouder Abellio Transport Holding BV.

Operationele prestaties

In juni 2020 is Abellio in Baden-Württemberg begonnen met de derde en laatste fase van de Stuttgarter Netz (STN) concessie. Vanwege intensief gebruik van de infrastructuur op het centraal station van Stuttgart in combinatie met een verbouwing, de verlate levering van nieuwe treinen en een tekort aan geschoold personeel ondervond Abellio aanloopproblemen met STN. Tegelijkertijd maakte Abellio in Noordrijn-Westfalen een aanvang met de tweede en laatste fase van de concessie Rhein-Ruhr Express (RRX). Net als bij STN deden zich in 2020 bij de (in december 2019) gestarte SBRR en RRX aanloopproblemen voor. Die problemen werden hoofdzakelijk veroorzaakt door een tekort aan machinisten en de omvangrijke onderhoudswerkzaamheden aan het spoor. Door deze werkzaamheden ontstonden vertragingen en uitval waarop Abellio geen invloed had maar die desondanks zwaar werden beboet. In het verslagjaar is voor aanvang van nieuwe concessies een bedrag van € 4,6 miljoen aan mobilisatiekosten (2019 € 9,5 miljoen) gemaakt.

In Midden-Duitsland ging de STS-concessie in december 2019 het vijfde jaar van exploitatie in. Ondanks omvangrijke infrastructurele werkzaamheden van DB Netz presteerde ABRM met een gemiddelde punctualiteit van 95,1% goed op het STS-net, en omdat de punctualiteit bij DISA in de loop van het jaar is verbeterd, kwam het gemiddelde uit op 95,0%.

In de kwaliteitsrapporten van de regionale vervoersorganisatie in Westfalen-Lippe (NWL) staat Abellio de laatste jaren steevast op het podium met een gouden of zilveren medaille. Dat was in 2020 opnieuw het geval. Ook de Verkehrsverbund Rhein-Ruhr (VRR) geeft Abellio consequent hoge cijfers in haar beoordeling op klanttevredenheid. Met een punctualiteit van 94,4% is RE 11 (RRX) de meest punctuele lijn van de RE-lijnen.

Klanttevredenheid

De onderneming heeft eveneens goede reacties van reizigers gekregen over de beschikbaarheid van zitplaatsen, de toestand van de treinstellen, de reinheid van de buitenzijde, en reizigersinformatie. Bovendien voelen de reizigers zich veilig in de treinen van Abellio. Het bedrijf bezet dan ook de eerste vijf plaatsen op de ranglijst van 49 lijnen. De algemene tevredenheid van de klanten over de onderneming nam toe en heeft er volgens de VRR voor gezorgd dat Abellio opnieuw is uitgeroepen tot de populairste spoorwegmaatschappij voor reizigers in Noordrijn-Westfalen. Dit betreft de beoordeling voor 2019, die in 2020 bekend is gemaakt.

Organisatie en medewerkers

Het hoofdkantoor van Abellio Duitsland is gevestigd in Berlijn, met regionale kantoren in Halle, Bielefeld, Hagen en Stuttgart. Abellio heeft een collectieve arbeidsovereenkomst met de vakbonden Gewerkschaft Deutscher Lokomotivführer (GDL) en Eisenbahn Verkehrs Gewerkschaft (EVG). Gezien de mobilisatie van diverse nieuwe netwerken en de consequenties van de collectieve arbeidsovereenkomsten met de vakbonden, moest Abellio op de schaarse arbeidsmarkt in Duitsland grote moeite doen om voldoende personeel te vinden om de contractuele vereisten na te komen.