NS heeft afgelopen jaar laten zien dat we ondanks grote tegenslag Nederland als vitaal bedrijf in beweging houden. Door de coronacrisis staan we komende jaren voor een forse opgave. Maar we blijven investeren in de bereikbaarheid van Nederland en bouwen voort op de zeer goede resultaten van voor corona. Mede dankzij die goede resultaten wil het kabinet ons de hoofdrailnetconcessie vanaf 2025 gunnen.
De pandemie heeft NS keihard geraakt. Er zijn collega’s ziek geworden en er zijn collega’s overleden. Dat doet mij veel verdriet. Vanaf de eerste dag hebben alle NS-collega’s de schouders eronder gezet en zijn we blijven doorrijden om onze reizigers te vervoeren, ondanks de grote mate van onzekerheid waarin we opereerden. Daar bedank ik iedereen voor en daar zijn we trots op.
NS is zowel operationeel en financieel fors getroffen. Op het dieptepunt van de crisis vervoerden we nog maar 10% van het normale aantal reizigers en waren de treinen, de stations en de winkels op de stations leeg. We zorgden er met tal van maatregelen op het station en in de trein voor dat wie met de trein móést reizen dat veilig kon doen. Met dank aan de inzet en flexibiliteit van alle NS-collega’s hebben we het hele jaar Nederland in beweging kunnen houden. Gedurende de hele crisis hebben we goed samengewerkt met alle andere vervoerders, ProRail en het ministerie van IenW. De pandemie is nog niet voorbij en gaat een nieuwe fase in. Ondanks de start van het vaccinatieprogramma houden we er rekening mee dat we pas op z’n vroegst in 2025 terug zijn op het reizigersniveau van 2019. De onzekerheid over onder meer de economie en over reizigersgedrag is toegenomen. Mensen blijven bijvoorbeeld meer thuiswerken of nemen vaker de e-bike of de auto.
Financieel gezond worden
Het verlies aan reizigers heeft grote impact op onze inkomsten uit het vervoer en de retail op de stations. Zonder de beschikbaarheidsvergoeding van de overheid lijden we over 2020 een forse omzetderving in Nederland van 1,3 miljard euro. Die vergoeding is in 2021 ook nog zeker nodig. Voor het in stand houden van de dienstregeling van dit jaar en de nieuwe dienstregeling in 2022 en daarna hebben we – gezien de lagere reizigersaantallen - nieuwe financiële afspraken nodig. De inkomstenderving in Nederland kan tot en met 2024 oplopen tot zo’n 4,7 miljard euro. Om weer financieel gezond te worden en het treinkaartje betaalbaar te houden, past NS zich aan de nieuwe situatie aan. Dat doen we met een kleinere organisatie en minder investeringen als gevolg van de verwachte lagere reizigersaantallen, zodat de kosten structureel met een kwart miljard euro per jaar zijn verlaagd in 2024. De organisatieveranderingen brengen veel onzekerheid mee voor alle collega’s. We willen de gevolgen voor medewerkers met betrokkenheid en in overleg met de medezeggenschap zoveel mogelijk opvangen met natuurlijk verloop, begeleiding van werk naar werk en een werkgelegenheidsgarantie tot 2025, zoals afgesproken in de nieuwe cao. Tegelijk blijven we investeren om Nederland in de toekomst duurzaam bereikbaar te houden, de prestaties voor de reizigers hoog te houden en veilig reizen te blijven waarborgen. Daarnaast pleiten we ervoor om het Nationaal Groeifonds van 20 miljard euro deels te gebruiken om onder meer de infrastructuur van Nederland te versterken.
Veiligheid
Veilig reizen is onze topprioriteit. Tragisch genoeg hebben er afgelopen jaar drie ernstige ongevallen plaatsgevonden. Bij een botsing op een onbewaakte overgang in Hooghalen kwam een collega-machinist om het leven. Bij een ongeval in Schotland vielen drie dodelijke slachtoffers, onder wie twee collega’s van Abellio ScotRail. Dit is zeer ingrijpend voor de nabestaanden, collega’s en getroffen reizigers.
Spoorwegveiligheid en sociale veiligheid van onze reizigers en medewerkers blijven een speerpunt. Elk incident is er één te veel en blijft onacceptabel. Ondanks het geringe aantal reizigers afgelopen jaar was er helaas geen sprake van een grote daling van het aantal agressiemeldingen. Op 24 januari 2021 waren er protesten in Nederland, waaronder in Eindhoven waarbij het stationsgebouw is vernield en winkels op het station zijn geplunderd. Een afschuwelijke en onacceptabele situatie. Het station moet een veilige plek zijn voor collega’s en reizigers.
Reizigers terugwinnen
Nederland begint zich voor te bereiden op het herstel na de coronapandemie. Het eerste wat NS te doen staat, is onze reizigers terug in de trein krijgen, zodra de coronamaatregelen dat toelaten. Daarnaast moeten we nieuwe reizigers trekken. Juist met een aanbod van brede mobiliteit maken we het OV aantrekkelijk voor een grote groep mensen. We doen dit door de hele reis van deur tot deur voor de klant op alle momenten zo makkelijk en persoonlijk mogelijk te maken. Bijvoorbeeld met een versimpeld abonnementenaanbod, nieuwe betaalmethoden en te faciliteren bij de reis van en naar de trein. De stations spelen hierin als knooppunt een belangrijke rol. Spreiding van reizigers op de dag zelf en over de dagen van de week is een belangrijke opgave om ons materieel optimaal in te zetten en een eind te maken aan de ‘hyperspits’.
Duurzaam reizen
Bijdragen aan de klimaatdoelstellingen en met goede bereikbaarheid aansluiten bij de woningbouwopgave blijven belangrijke pijlers. Om koploper te blijven op het gebied van duurzame mobiliteit willen we groeien in fossielvrij, circulair en groen ondernemen. Ook onze internationale ambities sluiten daarop aan.
We werken met partners aan verbetering van het grensoverschrijdende treinverkeer: in de grensregio’s maar ook op langere afstanden naar grote steden in Europa. De trein kan zich op afstanden tot zo’n 700 kilometer ontwikkelen tot een duurzaam alternatief voor de luchtvaart. Hiervoor zijn grote investeringen in de infrastructuur nodig. Zo rijdt er sinds eind oktober een rechtstreekse Eurostar van Amsterdam naar Londen en werken we aan een voorstel voor een goede verbinding van Den Haag naar Aken. We rijden al met hoge snelheid naar Frankfurt, Brussel, Parijs en Londen en zetten in op een snelle route naar Berlijn om aan te sluiten op het verdere netwerk in Europa. 2021 is het Europese jaar van het spoor, een goede aanleiding om met alle betrokken partijen internationaal treinreizen hoger op de Europese agenda te plaatsen.
Buitenlandse activiteiten
De activiteiten van dochter Abellio moeten bijdragen aan het belang voor de Nederlandse reiziger, door betere internationale en regionale grensoverschrijdende verbindingen en een positief financieel resultaat. Ook onze dochters Abellio UK en Abellio Duitsland lijden onder de coronacrisis, wat heeft geresulteerd in een financieel verlies als gevolg van bijzondere waardeverminderingen van activa en voorzieningen voor mogelijke beëindigingsvergoedingen.
In Duitsland bleven de financiële gevolgen beperkt omdat OV-autoriteiten de gederfde inkomsten dragen. We gaan ervan uit dat we op korte termijn duidelijkheid krijgen over deze compensatie van de opdrachtgevers. De extra compensatie is noodzakelijk om onze activiteiten in Duitsland te kunnen continueren. Komende jaren verwachten we met Abellio Duitsland het grensoverschrijdend verkeer tussen Nederland en Duitsland te kunnen uitbreiden en verbeteren met onze sterke positie in Nordrhein-Westfalen en Nedersaksen. Dat is een aantrekkelijk vooruitzicht voor de Nederlandse reiziger.
Bij Abellio UK spelen andere uitdagingen. Naar aanleiding van een onderzoek naar het Britse geprivatiseerde spoorsysteem en versneld door de coronapandemie, heeft de Britse overheid besloten dat er een einde komt aan het huidige versnipperde franchisesysteem. In het nieuwe contractsysteem, nu al tijdelijk in werking vanwege corona, neemt het Department for Transport (DfT) het omzet- en kostenrisico over van de vervoerder omdat de risico’s voor de vervoerders te groot werden. Het DfT heeft Abellio in 2020 met €1,5 miljard gecompenseerd voor gederfde reizigersopbrengsten. Het DfT heeft afgelopen jaar het beëindigingsproces van de huidige contracten in gang gezet. Hierbij is mogelijk een beëindigingsvergoeding verschuldigd aan het DfT, hetgeen is voorzien in het totale nettoverlies van Abellio van € 554 miljoen over 2020 (NS-aandeel). Het aandeel van NS in de beëindigingsvergoeding zal niet hoger uitvallen dan de door NS afgegeven maximale garanties. De definitieve hoogte wordt waarschijnlijk later in 2021 bekend.
Blijven bijdragen aan de Nederlandse samenleving
Het kabinet heeft besloten de concessie voor het hoofdrailnet ook na 2024 aan NS toe te kennen. We zijn trots en dankbaar voor het vertrouwen dat we van reizigers en politiek krijgen. We kijken ook uit naar de Intercity Nieuwe Generatie die vanaf eind 2021 op het spoor komt.
Nederland staat nog maar aan de vooravond van het herstel van de coronapandemie. In deze tijd wordt een bijzonder beroep gedaan op de maatschappelijke rol van NS om Nederland bereikbaar te houden. We kunnen dit alleen realiseren met de enorme betrokkenheid, creativiteit en deskundigheid van onze medewerkers en partners. Dit blijft onze missie: ‘Samen maken we Nederland duurzaam bereikbaar. Voor iedereen’.
Afgelopen jaar hebben we afscheid genomen van Roger van Boxtel als president-directeur. We bedanken hem voor zijn enorme betrokkenheid en inzet voor het bedrijf de afgelopen jaren. Vanaf 1 maart 2021 wordt Eelco van Asch lid van de raad van bestuur als directeur operatie. We kijken ernaar uit om met hem samen te werken.
Mede namens mijn collega’s in de raad van bestuur wil ik graag alle NS-collega’s, de medezeggenschap en samenwerkingspartners bedanken voor hun inzet en betrokkenheid. Tot slot danken we de raad van commissarissen en onze aandeelhouder voor hun betrokkenheid in 2020 en het in ons gestelde vertrouwen.
Marjan Rintel, president-directeur