Risicomanagement is het bewust omgaan met onzekerheden die een negatieve invloed kunnen hebben op het realiseren van de strategische doelstellingen. Om inzicht te geven in onze risicobeheersing komen in dit hoofdstuk de risicobereidheid, de inrichting van de risicobeheersing en de belangrijkste risico’s aan bod.
NS werkt met een Risk management framework dat bestaat uit 8 componenten. Deze vormen de basis voor het uitvoeren van risk management binnen NS:
Inrichting van de risicobeheersing
Om risico’s blijvend integraal te beheersen, beweegt het risicomanagementsysteem mee met interne en externe ontwikkelingen. In 2020 richtte NS zich op het bewust veranderen van de risicobereidheid met het verbeteren van het risicobewustzijn en het gebruik van kwantitatieve analyses. Met probabilistische planningen en analyses maken we de toekomstige impact van onzekerheden en risico’s expliciet en ontstaat een beter beeld van de betrouwbaarheid van plannen, beleidskeuzes en het risicobudget bij projecten. Dit ondersteunt in besluitvorming. In 2020 is deze aanpak wederom op verschillende onderdelen binnen NS toegepast en is er aandacht besteed aan het inbedden van Business Continuity Management in de organisatie, alsook aan klimaatrisico’s die impact kunnen hebben op de NS-operatie.
Vastlegging en rapportage
Geïdentificeerde risico’s zijn met risico-eigenaar in risicoregisters vastgelegd en worden gescoord met behulp van één uniforme risicomatrix. Naar aanleiding van de aangepaste risicobereidheid is er een nieuwe risicomatrix NS-breed geïmplementeerd. Per kwartaal rapporteert NS de voornaamste risico’s per bedrijfsonderdeel en die rapportages worden besproken in de raad van bestuur als onderdeel van de planning- en controlcyclus. Risico’s buiten de risicobereidheid worden direct gerapporteerd en indien nodig geëscaleerd. De raad van bestuur rapporteert en legt verantwoording af over het systeem van risicobeheersing en interne controle aan de raad van commissarissen na bespreking daarvan in de Risk- en Auditcommissie.
Risico-bereidheid en toleranties
De risicobereidheid en nagestreefde risicobeheersing over zes risicothema’s van NS staan in zogeheten ‘risk appetite statements’. Aan alle risicothema’s zijn concrete prestatie-indicatoren gekoppeld met kwantitatieve bandbreedtes. De risicobereidheid wordt jaarlijks per thema door de raad van bestuur geëvalueerd en indien nodig aangepast. In onderstaande tabel staat de huidige risicobereidheid bij elk risicothema en daarbij de belangrijkste concernrisico’s voor NS. De risicobereidheid wordt voor elk van deze thema’s op eenzelfde wijze vastgesteld op het niveau van de dochterondernemingen Abellio UK en Abellio Duitsland.
De individuele risico’s zijn op de NS-Risicomatrix geplot en in de laatste tabel van dit hoofdstuk toegelicht. De risicobereidheid van NS is in 2020 veranderd als gevolg van het effect op onze financiële situatie van de coronacrisis en de daaraan gerelateerde overheidsmaatregelen. Om deze reden zijn we meer risicomijdend geworden op het gebied van financiën. Concreet betekent dit dat een financieel risico eerder als onacceptabel zal scoren in de risicomatrix.
Belangrijkste ontwikkelingen in risicoprofiel ten opzichte van 2019
In de tabel op de volgende pagina’s is te zien hoe het risicoprofiel van de top-risico’s van NS in 2020 is gewijzigd en welke maatregelen zijn genomen. Hieronder worden de grootste veranderingen toegelicht.
Afname toprisico’s
Twee risico’s uit het jaarverslag van 2019 zijn in 2020 sterk afgenomen en zijn geen top-risico’s meer voor NS, te weten het risico op ‘Tekort personele capaciteit: Discontinuïteit bij cruciale processen door een tekort aan personeel.’ en het risico van ‘Marktordening: Wegvallen van delen van bedrijfsactiviteiten en de bijbehorende resultaatsbijdrage.’. Het mogelijke tekort aan personele capaciteit is over de hele line sterk afgenomen, maar kan door corona (zie laatste risico) weer aangewakkerd worden. In 2020 heeft de Nederlandse regering NS de hoofdrailnetconcessie toegezegd en hoewel details nog uitgewerkt worden, is het risico sterk afgenomen dat een veranderende marktordening de resultaten van NS negatief gaat beïnvloeden.
Financiële risico’s
De grootste verandering in risicoprofiel is zichtbaar op financieel gebied. De omzet liep in 2020 voor NS fors terug en NS heeft forse besparingen ingezet. Echter blijft het voor langere tijd onzeker hoe de omzet zich gaat ontwikkelen als gevolg van reisgedrag en de mate waarin NS daarop kan inspelen. De mate waarin NS wendbaar genoeg kan zijn is hierin bepalend, er worden veel maatregelen genomen om de organisatie structureel wendbaar te houden. Hiervoor zijn veel initiatieven in ontwikkeling en wordt er veel onderzoek gedaan naar reizigersgedrag en –prognoses. Tegelijkertijd is het een aanzienlijke uitdaging de lange termijn voorgenomen besparingen te realiseren, hiervoor stuurt NS op een transformatie aan die veel van de organisatie vraagt.
Buitenland
In het Verenigd Koninkrijk loopt Abellio omzetrisico’s. In Duitsland zijn buitenlandse investeringen mogelijk niet rendabel door hoge boetes die zijn gerelateerd aan infrastructurele problemen en onvoldoende compensatie van opdrachtgevers voor gestegen personeels- en opleidingskosten, maar is men in gesprek om deze niet-verwijtbare problemen Abellio niet aan te rekenen.
Veiligheid
NS blijft in 2020 sterk risicomijdend op gebied van veiligheid en blijft inspannen om dit risico nog beter blijvend te beheersen. Van spoorwegveiligheidsincidenten in 2020 leert NS aantoonbaar door het doorvoeren van technische en organisatorische verbetering.
Coronacrisis
In 2020 is er het risico bijgekomen dat NS de dienstverlening niet waar kan maken door verslechtering van de coronapandemie. Het risico zit vooral in de beschikbaarheid van personeel in de operatie en NS houdt de beschikbaarheid van personeel in de gaten via de daarvoor ingerichte kanalen. NS heeft in 2020 laten zien wendbaar en flexibel te zijn om Nederland ook in deze crisis bereikbaar te houden door zich snel aan te passen in de veranderende situatie.